Kidung KURUKSETRA (Perangan 2)
Wus kacarita ing ngarep manawa Arjuna tansah rangu-rangu jumangkah prang karana jiwa kasatriyane lan dosa kang bakal sinangga. Mangkono iku minangka gegambaran sejatine polahing jiwa manungsa kang ngancik sangareping kori tumuju tataran batin kang luwih dhuwur.
Arjuna mbeguguk ngutha waton nora gelem maju perang, hananging Sri Kresna tansah nglelipur uga ora mbenerake manawa dheweke sedhih lan mangu-mangu manahe.
Ing kene Kresna njlentrehake manawa kang wus Wruh ora bakal sedhih ing pati, urip apadene…, sabab manungsa mesthi mati. Ing paprangan kang mati hamung wadhage nanging satemene jiwa iku datan sirna. Kang Wruh, sejatine nora mateni sapa bae. Wajibe satriya iku njejegake Bebener, ngundhuh kamenangan ing donya iki lan kabagyan ing mbesuke, lan perang ing madyaning yuda iku ora agawe dosa. Kelangan Kasatriyane luwih asor tinimbang pati.
Sejatine pati iku salin raga, lan jiwa kang cumondhok ing raga bakal oncat mring raga liya, pindhane lukar busana hangrasuk busana liya. Nerna ciptamu tumuju mring Kasucen Jati, makarti tanpa nggegadhang nugraha, sumarah mring Kang Maha Suci.
1. //Dumateng Arjuna, kang kerem ing raos welas asih / kanthi soca akekembeng waspa / lan rinujit manahnya / Madhusudana micara makaten//
Sabdane Sri Baghawan :
2. //Saka ngendi tekane sedhih lan nglokro / ing kahanan kaya mangkene iki / patrap dudu kaya satriya / tan luhur lan nglelingsemi, oh Arjuna//
Arjuna maksih duwe rasa welas marang kadang-brayate yaiku Kaurawa kang bakal den adhepi. Rasa welas kang mangkono iku nora trep kalayan sipating satriya, sipate Wangsa Arya. Kamangka Wangsa Arya iku tansah nyandhang sipat wani, teguh, agung lan luhur pakartine. Nadyan wujude kadang, yektine Kaurawa iku satru kang hambeg budi candhala lan kudu sirna.
3. //Aja den umbar kasangsayanira / kang mangkono iku dudu watak Arjuna / sisihna rasa nglokro lan miris iku / gya bangkit oh satriya prawira//
Arjuna ambantah :
4. //Nanging kedah kados pundi kula, Madhusudana / saged mrawasa Bisma saha Drona / kanthi warastra ing payudan / mangka piyambakipun patut kula pepundhi, Arisudana//
5. //Ing jagad punika, kalangkung sae gesang nistha / katimbang mejahi para gurudibya / nadyan keblinger nanging tetep guru kula / mrajaya piyambakipun sami kalayan gesang adus getih//
6. //Kawula mangu-mangu, pundi kalangkung sae / numpes piyambakipun punapa kula katalikung / para putra Drestarastra kang kita kedah perjaya / lan mboten pantes urip, sampun angadhang //
7. //Semple manah kula, puthek pamikir kula / babagan jejibahan, kula nyuwun pitedah paduka / kawedharna mring kula kanthi gamblang pundi kalangkung sae / kula siswa paduka, ing paduka kula dhedhepe, kawedharana kula//
8. //Karana, kula datan mangertos kang saged amberat / duhkita kang hanyirep pancadriya punik / Nadyan saumpami kawula regem kawiryan lan panguwaos / datan pepindha sarta wasesaning kahyangan//
Arjuna nora bisa nglakoni urip mulya manawa kudu adus getih, jalaran urip kang mangkono iku sejatine kanisthan, kasangsaran, angkara lan nerak jejeging adil. Arjuna ora mung nglokro, was-sumelang lan mangu-mangu nanging uga nyadhong pituduhe Sang Gurusuci. Amarga hamung Kresna kang bisa paring pepadhang, lan uga bebener murih bisane ndulu endi bener lan endi luput.
Ature Sanjaya :
9. //Sasampunipun pratela dhumateng Kresna / Gudhakesa angucap mring Gowindha / “Kula tan badhe magut yuda” / nuli kendel salaksa kata//
10. //Jro swasana karanta-ranta / ing madyaning barisan kekalih, duh Bharata /, sinartan eseming lathi Hrisikesa / pitutur makaten//
Kresna uga asring katelah Aciuta (kang nora kengguh), Arisudana (tansah unggul ing yuda), Gowinda (pamomong, cahyaning cipta ), Hrisikesa (kang murba pancadriya), Janardana (tameng munggweng janma ), Kesawa (arikma ngandhan-andhan), Madawa (Garwane Laksmi Dewi), Madusudana (kang mbesmi Yaksa Madu), Mahabahu (asanjata sekti), Warsneya (trah Wangsa Wrisni), Wasudewa (putra Wasudewa), Wisnu (titisane Bathara Wisnu), Yadawa (trahing Wangsa Yadu). Kajaba iku Kresna uga nduweni jejuluk: Hari, Harimurti, Kesinisudana, Mahayogi, Narayana, Purusotama, Sri Bhagawan, Yogeswara.
Kresna jejuluk Sri Bhagawan, piyambake kang medharake Wewadining Jiwa, amarga Jiwa minangka bab kang siningit lan suci, ora sadhengah titah bisa wruh. Ing kene Kresna mengku karep supaya Arjuna bangkit kasatriyane, nuduhake marganing urip lan gya murwani karya minangka jejering satriya.
Sabdane Sri Bhagawan :
11. //Sira sedhih tumrap wangsa culika / nanging sira micara budi pakerti / Sang Luhur Budi kalis ing duhkita / ya tumrap sasama lan kang sumare//[1]
Janma Luhur Budi ora bakal sedhih nyumurupi kahanan apa bae, awit panandhang lan patine manungsa kudu kalakon. Iku ora ateges sirna sipat asih marang sasama, nanging kapara kudu mangkono.
12. //Tan ana wektu, kang ing kono / ingsun sira lan para raja iki ora ana / lan tan bakal ana saat ing kono / ananing ana tan bakal purna sanadyan sawise urip iki//
Ukara kang muni “ingsun, sira lan para raja” ing kene dudu sipat badan wadhag, nanging Jiwa (uga asring sinebut Jagad Alit) kang mapan jroning raga, minangka peranganing Jiwaning Jagad Gedhe.
Sejatine Jiwa iku titahing Pengeran kang linair ing alam langgeng, mula Jiwa kalebu “perangan sejatine ana”, “Sejatine Ana” ora liya ya muhung Pengeran. Mula ing kene Jiwa katelah “perangan”, lan kang “ana” iku ora bakal sirna. Dene raga iku cinipta ing jagad maya, ya kalebu ing perangan sejatine “ora ana”, mula dheweke kudu nyandhang sipat owah gingsir lan pepuntone bakal sirna yen wus tekan mangsa kala, kalane pepisahan lan Jiwa.
13. //Sawise mapan ing raga iki / wiwit kuncung nganti gelung / tan wurung jiwa mring raga liya malumpat / Sang Luhur Budi datanpa kengguh//
14. //Sesambungan lan badan wadhag, oh Arjuna / nuwuhake adhem lan panas, suka lan sangsaya / lan kabeh iku teka-lunga, datan langgeng / mula sangganen, Kunthiputra//
Yektine rasa seneng lan sedih iku tuwuh lan subur amarga di openi lan den kulinakake dening raga. Nora tembung trep manawa manungsa kudu seneng kalamun lagi katurutan lan sedhih manawa lagi cabar kakarepane. Manungsa bisa darbe rasa anteng jatmika lan padha sampurnanya ngadhepi leloro prakara, amarga hamung rasa Kumingsun kang kaprabawan dening pakulinan iku. Kumingsun iki tansah makarti sasuwene jiwa kinunjara dening raga, lan gumantung marang kawruh lan pakartine jiwa iku dhewe. Kalamun Jiwa wus mardika, satemah wening ing cipta, lan bakal ngadhepi sakabehe (seneng lan sedhih, adhem lan panas) kanthi prasaja lan sampurna, amarga dheweke wruh manawa sabarang kang teka iku bakal lunga.
15. //Manungsa kang ora kengguh / oh Arjuna, kang tansah jroning duhkita / lan suka, kang Jejeg kapitayane / wus trep langgeng gesangnya//
Urip langgeng iku nora padha kalayan kabeh titah ing jagad iki. Urip kang mangkono luwih luhur katimbang urip lan pati, ora nyandhang seneng lan sedhih, adhem lan panas, tan kaprabawan sadaya prastawa. Gesang langgeng iku wujude sampurnaning cipta tumuju manunggaling jiwa lan Jagad Ageng kang abadi.
16. //Kang ora ana, ora bakal ana / kang wus ana, bakal ana salawase / Lelorone hamung bisa den mangerteni / dening manungsa kang wruh Sejatine Bebener//
17. //Kawruhana, kang anglimputi samudayane iki / tangeh rinusak, tan ana kang bisa nyirnakake / Sejatine, tan kajamah kasirnan//
18. //Badan wadhag – kang madhahi / kang langgeng, tan rinusak / lan tan winates – bakal musna / mula tumandanga, he Bharata//
Kang sinebut “Sejatine” utawa “Kang Sejati” ing kene tegese Jiwa, mula sinebut Sejatine amarga tan bisa den nalar kanthi kawruh kaprah, nanging nembe bisa dimangerteni kanthi Kawruh Sejati, ya Ngelmu Hakikat. Dene, Raga iku dudu wujud sejati nanging hamung wewayangan, lan nora bisa gepok senggol kalayan sipat kalanggengan apamaneh kudu manunggal. Raga mangkono cinipta saka anasir papat, lan Jiwa saka Nur. Nanging tumrap manungsa kang wruh marang jejibahan, ora jeneng aneh manawa Raganya nyandhang sipat langgeng.
Raga kataman rusak lan sirna, jiwa kalis sipat mangkono. Mula, padha makartia mumpung jagad maksih padhang lan raga durung sirna, amarga Jiwa bisa makarti uga migunakake titihan raga. Titi mangsa sirna raga, wus puput wektune makarti. Urip pindha mampir ngombe suwene.
19. //Kang ngira Jiwa iku bisa gawe pepati / lan kang duwe panyangka yen Sejatine bisa dipateni / lelorone iku cubluk sayekti, amarga / Kang Sejati iku kalis saka sipat merjaya lan pinerjaya//
20. //Kang Sejati iku ora linairake lan mati / yen wus ana ora bakal ora ana / Sejatine ora linairake, langgeng salawase / Kang Sejati ora sirna sanadyan raganya mati//
21. //Kang Wruh, – Kang Sejati datan sirna / langgeng, tanpa lair, tanpa owah / Kepriye bisane, he Parta / mateni lan ngupaya pati-Ne//
22. //Kayadene sira lukar busana / lan ganti barang kang anyar / mangkono Jiwa ninggal raga lama / lan ing raga anyar humanjing//
23. //Kalis landheping gegaman / tan kebrongot ing dahana / tan garing ing samirana / tan teles ing warih//
24. //Kang Sejati kalis dayaning gegaman / dahana, samirana lan warih / Sejatine langgeng, tan owah / tan gingsir, panggah salawase//
25. //Jiwa winursita tan kajamah / lepas jagading pikir, ora owah / Yen wruh Sejatine mangkono / mesthine sedhih datan sinandhang//
Jiwa kalangkung luhur tinimbang sabarang anasir, langgeng lan tangeh dinalar. Jiwa datan murba lan kapurba dening pakarti, uga nora kaprabawan dening owah gingsiring pikir, urip lan raga. Kabeh wuwujudan bisa owah, teka lan lunga, nanging Jiwa tetep panggah salawase.
26. //Manawa dadi pangiramu mungguh / Jiwa tansah lair lan mati / ananging, oh Satriya asanjata dibya / samesthine haywa sira nalangsa//
27. //Tumrap kang lair, pati iku wus pesthi / tumrap kang mati, lair iku kudu / mangkono iku sayektine ora bisa den selaki / mula sira datan pantes nandhang roga//
Nadyan pati tan bisa diendhani, nanging ora ateges kudu mbenerake dumadine rajapati, nganyut tuwuh lan paprangan. Janma tan bisa ngarep-arep petine manungsa kanthi wawaton manawa kabeh titah kudu mati. Tumrap Jiwa sampurna, nora bakal nggege mangsa jangkaning jagad.
28. //Titah iku ing purwane datan katon / mung katongton ing madya kala / lan samar ing wusanane / genea mesthi sedhih, he Bharata//
Purwane lan wusanane, titah iku nora wujud, dene anane ing kala madya ya jroning jagad iki, ora liya hamung wawayangan. Mula, aja manungsa cilike mrabawani gedhene ngendhaleni Jiwa. Kang mangkono aja nganti dumadi.
29. //Ana titah wus andulu sipat Agung-Nya / ana kang micara Kawibawan-Nya / lan uga hangrungu Wisesa-Nya / hananging nora sawiji kang wus krungu mangerteni//
Nora kathah kang wruh, mireng lang micara babagan Jiwa, karana ora akeh kang rila laku jejeg ing kapitayan lan makarya tanpa pamrih. Akeh kang kepengin mgregem sejatining bebener, nanging dheweke nyandhang rangu lan miyur. Manawa kalis ing rarangu, keh-akehe samya mupus amarga awrating panyandhang jro lumaku ngudi sejatining bebener iku.
30. //Kang mapan ing sadhengah titah / nora bakal bisa kaperjaya / Saka iku, oh Bharata, aja ngumbar wiyoga / ing patine titah singa-singa//
31. //Eling mring kawajibanira / sira aja nganti miris / Tumraping satriya tanana kang luwih mulya / kajaba ngrungkebi jejeging adil//
32. //Mongkoging para satriya, oh Parta / piniji labuh nagara / tanpa den upaya ugi / kori kaswargan wus tinarbuka//
33. //Kalamun sira datan hanglakoni / ngrungkebi jejeging adil mau / ninggalke kawajiban lan kasatriyanmu / mula, dosa gedhe tumrap jeneng sira//
Tetembungan ”perang” lan ”satriya” mengku karep lair lan batin. Perang njejegake bebener tata lair mbelani nusa, bangsa lan agama, uga minangka perang antarane ala lan becik. Sapa kang selak kanthi wawaton kiyanat, miyur lan jirih iku dosa.
Satriya mangkono nora hamung amarga manungsa linair satriya, nanging luwih katujokake marang “darmaning satriya” kang den wujudake ing sipat lan pakarti.
34. //Kridhamu bakal dadi pocapane kawula / lan tumrape janma kang linuhung / kelangan kawiryan iku / luwih nistha tinimbang pralaya//
35. //Para satriya gung bakal nganggep / sira ngucireng yuda / lan uga kang biyene hamujakrama / samengko ngesorake kanthi pangina//
36. //Akeh pangundhamana marang sira / dening para satru / ngala-ala lan ngina katiasanmu / Apa ana kang luwih nyedhihake katimbang iku//
37. //Umpama tiwas, sira bakal manjing swargaloka / utawa yen jaya, sira bakal ngisep maduning donya / Mula agya bangkit, Kunthiputra / gelengna tekad, hamagut yuda//
38. //Kanthi pianggep suka lan duhkita / bathi lan rugi, jaya lan asor, tan prabeda / nuli maju acampuh prang / sira tan tumindak dosa//
39. //Mangkono piwulang Sankhya mring sira / nuli piarsakna piwulang Yoga / Manawa sira sawega hanampa, he Parta / sira bakal kalis saking pangiketing karma//
Sejatine Satriya jroning paprangan hamung sasangu tekad lan kapitayan, datan nggegadhang jaya, seneng, donya, panguwasa lan swarga. Manawa wus mangkono Satriya, seneng lan sedhih, jaya lan asor tan prabeda. Satriya bisa makarti ing kahanan singa-singa, kalis ing pangiketing kawajiban lan pangiketing panjangka.
40. //Jro prakara iki tan ana muspraning upaya / tan ana sambekala datan purna / nadyan sethithik dharma iki / satemah kalis ing rasa giris//
41. //Santosaning cipta, Kurunandana / tumuju marang pangajab sajuga / Hananging kang maksih kapirangu / megar ambyar tanpa wusana//
42. //Tembung ngayawara lan samudana / kaucap para Sankuni / ngrasakake kang sinerat ing Kitab / lan pratela : ” ora ana liya kajaba iki !, he Arjuna//
43. //Nepsu pribadi lan kaswargan dadi pangajabnya / bakal lair utama minangka kanugrahan / Lan kang weh pitutur yekti / nedya ngupadi kamulyan jati//
44. //Kang ciptane maksih kengguh / marang pepinginan kamulyan lan panguwasa / kinunjara piwulang kang mangkono / ora manther, tan patut laku samadi//
45. //Kitab Suci wus ngandharake piwulang Triguna, Arjuna / Luwarna pribadimu saking Triguna, uga saka loroning sipat / Nerna budimu marang kasucen yekti / luwarana dhirimu saka wisayane kadonyan, manunggal lan Jiwa//
Sakabehe isen-isen jagad iku darbe watak telung prakara kang sinebut Triguna. Triguna saka tembung Tri tegese telu, Guna tegese sipat utawa watak. Sapisan, watak lantip, padhang, resik, bungah, lan anteng. Kapindho, trengginas, carub wor, nepsu, sedhih, sarta leget. Dene kang Katelu, cubluk, peteng, reged, kebluk, lan mati. Dadi, raga utawa wadhag nduweni siji antarane tetelu sipat iku.
Kresna mamrih supaya Arjuna luwar saka Triguna utawa cethane uwal saka pangiketing sipat, sandhangan lan watake raga, uga kalis saka kunjarane Loroning sipat, yaiku ala-becik, seneng-sedih, adhem-panas, lsp.
46. //Wimbane sendhang ing tlatah banjir / karoban warih sadhengah papan / mangkono iku Kitab Suci / tumrap brahmana kang wicaksana//
47. //Kawajibanmu samengko hamung tumindak / makarya datan kinanthen pamrih / Aja sapisan nugraha kang kaesthi / uga aja mung kendel dadi parane karti//
Ukara “makarya datan kinanthen pamrih” iku nora ateges “makarya tanpa ngarep-arep pituwas”, sabanjure kalis ing sadhengah panjangka, kaya gegambaran iki : Wong olah tetanen kang sregep nggarap sawahe, nalika wus wancine panen, karana ora ngarep-arep kasil, banjur pari kaobong. Ora… dudu mangkono, karepe ! Werdine mangkene : Pepucuking panjangka manungsa iku makarya lan tumindak murih luwar jiwane tumujweng kamardikan langgeng, manunggal lan Sejatine Jiwa. Mandheg lan nora nggape marang kawajiban sarta tanpa makarya lan tumindak, uga dudu mangkono. Amarga makarya kanthi pamrih nugraha utawa nora ngape marang kawajiban mangkono, lelorone ateges ngumbar jiwane satemah jiwa tansah kinunjara.
48. //Nerna ciptamu marang kasucen yekti / Makartia datanpa pamrih, Dananjaya / teguhna mring guna lan uga tiwas / karana, teguhing jiwa yaiku marga//
Teguhing Jiwa tegese menebing jiwa, kang wus bisa ngasorake nepsu, kanepson, gegayuhan, sarta patrap adigang-adigung-adiguna.
49. //Asor kawiryanira lamun ngemungken karya / tanpa teguhing budi, he Dananjaya / Sumaraha marang Kang Maha Pirsa / muspra kang ngarep-arep pituwasing karya//
50. //Kang wus manunggal kanthi budi suci / prasaja mring ala lan becik / mula, tindakna yoga / amarga mung Yoga kang waskitha ing karya//
Janma kang wus meneb jiwane, datan kasampiran pamrih pribadi ing sakabehing pakarti, saka iku dheweke luwar saka sipat asor lan angkara. Ciptane prasaja, satimbang, wening, nora rinegedan dening sipat, sandhangan lan watake raga.
51. //Janma kang jiwane manunggal lan Kang Maha Pirsa / tan nggegadhang pituwasing pambudi / Ngluwari dhiri saking pangiketing kalairan / tumeka papan ing kono kalis ing kasangsayan//
52. //Manawa ciptamu wus bisa luwar / saking wewayanganing kadonyan / sira bakal teguh marang / kang wus lan bakal kapiarsa mengko//
53. //Manawa warta mamrih tumpangsuhing ciptamu / jejeg tan miyur maneh / tansah samadya ing samadi / iku ateges sira wus ngancik yoga//
Manungsa kang kalis ing pangiketing kalairan, dheweke wus mapan ing tataran Kamardikan, ing kono bakal kalis ing sadhengah kasangsayan.
Warta, ya prakara kang wus-nedheng-bakal kapireng, ing kene tegese Kitab suci. Manungsa kang wus Meneb, tan mbutuhake maneh kitab suci, karana dheweke wus mapan ing tataran luwih luhur, lan kang kaserat ing Kitab suci wus manunggal ing cipta, wicara lan pakartine.
Arjuna tetanya :
54. //Punapa pratandhaning manungsa wicaksana / lan teguh kapitayan ing samadi, duh Kesawa / Kados pundi pambudinipun, micara / tata lenggah, miwah lampahipun//
Sabdane Sri Bhagawan :
55. //He Parta, yen manungsa nyirnakake / saliring nepsu kang tuwuh jro atine / lan suka hamung kanthi bekti mring Jiwa / mula dheweke den arani manungsa kang teguh kapitayane//
Manungsa kang ngumbar hardaning nepsu, mburu apa kang kudu den mangsa, sejatine dudu nepsune kang rinegem, kepara jiwane kang kajaring dening nepsu, kaya ula kang binungkus kulite dhewe. Mula, manungsa kang wus luwar saka kunjaraning nepsu, gegembarane kaya Ula nglungsungi.
56. //Janma kang datan sedhih jroning sungkawa / jroning suka tan bungah kalangkung / kalis ing nepsu, nesu lan ajrih / mangkono iku kasebut wong suci teguh kapitayan//
57. //Kang ora nduweni pepinginan apa bae / suka lan sedhih tan ginape / Nadyan kamulyan lan kasangsayan sinandhang / den arani nduweni teguhing Jiwa//
58. //Pindhane Penyu nggeret sikile lumebu ing awakke / dheweke meper lelima pancadriya / saka sadhengah pepinginan / mangkono Jiwa yen wus teguh//
Nepsu, nesu lan wedi iku godha tumraping jiwa, seneng lan sedhih iku kalebu peranganing nepsu. Janma kang wus luar saka tetelu godha iku pepuntone bakal kalis ing prabawaning seneng lan sedhih. Ing titi mangsane bakal ngrasa yen seneng lan sedhih iku tan prabeda, iku tegese wus bisa ngendhaleni dhiri, nguwasani godha kang sawau tansah hanglimputi.
Manawa kamulyan nedheng rinasa, becike aja den gung-gungake, samono uga yen nandhang sangsaya haywa ngomel tan karuhan. Pindhane sekar kang mekrok lan alum, adhepana kanthi prasaja, aja mung yen mekrok lan wangi tansah den pupuji, yen aking tebih kabuang. Mangkono manungsa kang wus meneb, satimbang ing kahanan suka lan duhkita tan prabeda.
59. //Kang bisa ngendhaleni hawanepsune / pepinginane sirna, nanging rasa kapang maksih sinandhang / lan kapangnya iku uga bakal sirna / lamun Kang Maha Pirsa hangejawantah//
60. //Sanadyan dheweke Sang Luhur Budi / wus kanthi sawutuhing pambudi, Kunthiputra / Nanging pancadriya kang ura / bakal mrawasa mbergandang jiwane//
Hawanepsu pancen bisa kapeper, pepinginan bisa kasirnakake. Nanging manungsa kang wus meper hawanepsune, keh-akehe maksih nyandhang pepinginan ing atine. Saka iku, nora hamung pancadriya, uga jiwa kudu kapeper dimen bisane manunggal. Yen jiwa wus manunggal kalayan sejatining jiwa, iku margane Pengeran Hangejawantah.
61. //Sawise bisa ngendhaleni sakabehe / dheweke kudu lungguh kanthi nering cipta marang Ingsun / Karana, kang bisa ngendhaleni pancadriya / den wastani nduweni teguh kapitayan//
Tetembungan “Ingsun” tegese Pengeran Kang Maha Pirsa, kang den lisanake dening Kresna. Sabdane Kresna, sadhengah upaya iku muspra kalamun nora kinanthen nering cipta lan datanpa lalandhesan bekti mring Gusti. Lakuning Jiwa, datan hamung nering cipta lan meper hawanepsu, uga kudu kanthi adrenging karsa lan laku bekti kang datan kendhat.
62. //Yen ciptane tansah tumuju marang kadonyan / mula, pepinginan wus tuwuh / Lan pepinginan iki nuwuhake nepsu / lan nepsu agawe nesu//
63. //Saka bramantya nuwuhake petenging pikir / petenging pikir nuwuhake lali / lali agawe rusak marang ciptanira / cipta tan tumata iku purwane kasirnan//
Nepsu iku daya kang ngedab-edabi. Manungsa bisa ngregem kamulyan lan kawiryan sundhul wiyati amarga dayaning nepsu. Nepsu uga kang bisa njlomprongake manungsa marang jurang kasangsaran. Nepsu kang cabar panjangkane dadi nesu kang makantar-kantar, temah gela wusanane.
Nepsu gawe nesu, nesu gawe petenging pikir, petenging pikir gawe rusaking pikir, pupuntone rusaking pikir agawe sirna. Sirna, ing kene mengku karep sirnaning budi luhur lan tuwuhing budi candhala. Ya mangkono iku kang sinebut Mati sajroning urip, utawa Pati sadurunge mati.
Mangkono mulabuka dumadine budi candhala iku saka pikir, kanthi lon-lonan rumesep jroning jiwa, nora amung mrabawani, kapara nguwasani.
64. //Nanging janma kang teguh kapitayan / sanadyan urip ing madyaning kadonyan / tansah ngendhaleni nepsu, kalis ing seneng lan serik / ngregem katentreman jro jiwane//
65. //Jroning jiwa kang wening / saliring kasangsayan wus sirna / Ciptane janma wening jiwa mangkono / teguh sumare jroning katentreman//
66. //Kang ngumbar hawa-nepsu, ora duwe kasantosan / jiwane getas, tan bisa ngancik nering cipta / Datanpa nering cipta, tangeh katentreman ginayuh / tanpa katentreman, ing ngendi ana kamulyan//
67. //Manawa cipta wus kerem ing pancadriya / kerem uga kawruh kabecikane / kadya bayubajra hanrajang / baita kerem ing samudra//
68. //Mula, janma kang bisa ngendhaleni / pancadriya saking saliring nepsu / pepinginane iku, he Mahabahu / hamung jiwanya ngancik kasampurnan//
Pancadriya iku tangeh kapegat kalayan nepsu lan pepinginane manungsa. Bisane hamung den kendhaleni lan dikuwasani dening jiwa kang prakosa. Tetembungan “Mahabahu” tegese satriya asanjata sekti, ya Arjuna. Werdine : Arjuna iku nyandhang sanjata jiwa kang prakosa.
69. //Apa kang peteng tumrap kabeh titah / iku padhang mungguhing kang Wruh ing jiwa / awan tumrape titah / iku bengi mungguhing kan Wruh ing jiwa//
70. //Wimbane kali mili mring samudra / nadyan tansah kisenan banyu nanging nora obah / Mangkono manungsa teguh jiwa ngancik katentreman / nanging dudu manungsa kang ngumbar hawa-nepsu//
Tumrap lumrahe manungsa, sejatine bebener iku katon peteng, nanging mungguhing Manungsa Wicaksana bebener iku padhang njingglang sinawang. Dheweke bisa weruh wuwujudan kang maksih samar tumrap manungsa liya, bisane mangkono amarga migunakake Pramana Jati.
Tumrap ngakathah, siang iku minangka saat kanggo ngupaya kamulyaning urip. Kamulyan mungguhing kang Wicaksana hamung bisa ginayuh ing sonyaning ratri. Jiwane tansah wungon rikala jiwa manungsa padha turu. Ing wayah awan, kalane manungsa nggugah pancadriya, sang Wicaksana kapara nutupi babahan hawa sanga.
Gegambarane Manungsa Wicaksana iku kadya samudra kang nora kaprabawan dening ilining banyu saka maewu-ewu tuk. Mangkono manungsa kang wus ngregem Katentreman Jiwa datan kaprabawan dening polah-tingkahing nepsu kadonyan kang lir-gumanti mrepegi sasuwening urip.
71. //Manungsa kang amberat saliring nepsu / lan jumangkah kalis pepinginan / sirna rasa “Ingsun” lan “Kumingsun” / andungkap katentreman jroning jiwa//
72. //Mangkono drajade kasucen yekti, he Parta / Dheweke kang wus ngancik drajad iki / nadyan tumekeng lalis, tan sumelang maneh / lan ngancik kaswargan manunggal lan Pangeran//
Manungsa kang wus amberat hawanepsune, nora darbe pepinginan marang samubarang kanggo agunging dhiri, lan ora duwe rasa duwe. Kanthi mangkono katentreman kang rinaos, kalis ing suka lan sedhihing urip. Sabdane leluhur : “Kasarasan iku kabagyan kang linuwih, Marem jro kaprasajan iku bandha kang matumpa-tumpa, Kapitayan iku rowang sejati, Swarga iku kamulyan sejati”.
Manungsa kang tumeka ing swarga iku mapan ing alaming Pengeran Kang Maha Agung, ing kono manggon salawase sumandhing lan Penjenengane.
Sumber: alangalangkumitir
Tidak ada komentar:
Posting Komentar